Xorasan yolçuluğu - zəvvarın yol qeydləri - FOTOLAR

İraqda ilk və sonuncu dəfə 2009-cu ilin əvvəlində olmuşdum, Məşhəd isə "qonşuluqda” olsa da, sonuncu dəfə 2008-ci ildə ziyarət etmişdim. Yəni indiki fürsət gerçəkdən "göydəndüşmə” idi. Beləliklə, sentyabrın 4-də artıq Bakı Hava limanında idim, uçağımız günorta Məşhədə doğru havalanacaqdı. 

8-ci əsrin sonu, 9-cu əsrin əvvəllərində Abbasi xəlifəsi taxtı uğurunda qızğın mübarizə gedirdi. Harun ər-Rəşidin ölümündən sonra onun iki oğlu - ərəb qadından olan Əmin və fars əsilli qadından olan oğlu Məmun hakimiyyət uğrunda qarşı-qarşıya gəlir. Ərəb əyanları Əmini dəstəkləsələr də, Məmun qalib gəlir. Ancaq qalib gəlsə də, anası fars olduğu üçün Məmun ərəb əyanlarından dəstək ala bilmir, daha doğrusu onlara güvənmirdi. Bu səbəbdən də qardaş savaşı zamanı Məmun indiki İranın şərqinə, Xorasan vilayətinə çəkilir və səltənəti ələ keçirdikdən sonra da bir müddət dövləti Xorasandan idarə edir. 

Bu dövrdə Məmun müsəlmanların dəstəyini qazanmaq üçün imamlara, yəni İmam Əlinin (ə) soyindan gələn müqəddəslərə xüsusi yanaşmağa başlayır. Uzun illər, Abbaslilər dövründə də İmam Əli (ə) övladları təzyiq altında qalmışdı. 7-ci İmam Musa əl-Kazim ömrünün 17 ilini Harun ər-Rəşidin hakimiyyəti dönəmində həbsxanada keçirmişdi. Ancaq Məmun daha hiyləgər siyasətçi olduğu və xalq dəstəyinə ehtiyacı olduğu üçün Əhli Beyt müqəddəslərinə yaxınlaşmağa çalışır. Məhz bu məqsədlə xəlifə Məmun o zaman həyatda olan İmam Rzanı (ə) gözlənilmədən özünün varisi elan edir. Hətta Məmunun İmama (ə) diqqət və ehtiramı o qədər olur ki, yaxınında olanlar belə təəccüblənirlər və Məmunu "taxt-tacı Əli (ə) övladlarına qaytarmaq” planından döndərməyə çalışırlar. Lakin Məmun inadla məhz dövrün nüfuzlu şəxsiyyəti, Peyğəmbər (s.ə.s) övladı, İmam Əli (ə) və Fatimə (s.ə) nəslindən olan İmam Rzaya (ə) verəcəyini (özündən sonra – K.R.) elan edir. Bir müddət sonra isə İmam Rzanı (ə) Mədinədən Xorasana – müvəqqəti Abbasi sarayına – dəvət edir... 

İmam Rza (ə) Məmunun dəvət etdiyi Xorasanda elə xəlifənin əmri ilə zəhərlənərək şəhid olur. Tarixçilərin fikrincə, İmam Rzanı (ə) xəlifə Məmun əvvəldən vəliəhd təyin edəndə ona qarşı qəsd təşkil edəcəyini planlaşdırıb və bu səbəbdən də ən yaxın adamların etirazlarını diqqətə almayaraq, İmamı vəliəhd təyin edibmiş. Ancaq daha sonra şiələrin Xorasana axışması, üstəlik, Abbasi sarayı da daxil olmaqla, dövlətin içərisində, xalq arasında İmam Rzanın (ə) nüfuzunun sürətlə artması Məmunu qorxuya salıb. Hətta bir neçə dəfə müxtəlif dinlərə məxsus elm adamlarını toplayaraq İmam Rzaya (ə) qarşı debatlar təşkil etməklə onu nüfuzdan salmağa çalışsa da, bu debatlar uğursuz olur. Və ölkədə sürətlə Əhli Beyt tərəfdarlarının nüfuzunun artması xəlifənin planını yarıda dayandırmağa səbəb olur. Digər tərəfdən, artıq bu dövrdə Məmun hakimiyyətini xeyli möhkəmləndirmişdi, ona qarşı ciddi siyasi rəqib qalmamışdı. Beləliklə, şiələrin 8-ci imamı Rza (ə) Ərəbistan və İraqdan çox uzaqda Tus vilayətində dünyasını dəyişir. 

Bu gün İmam Rzanın (ə) ən məşhur ləqəblərindən biri "qəriblər imamı”dır. Bu günkü Məşhəd ötən 1200 ildə dünyanın müxtəlif yerlərindən gələrək "qərib İmamı” görmək istəyən zəvvarların sayəsində dünyanın ən böyük turist qəbul edən şəhərlərindən biridir. Bayram qabağı olduğu üçün Məşhədə İranın müxtəlif bölgələrindən, eləcə də fərqli ölkələrdən çoxaaylı  zəvvarlar axışıb. 

Məşhəd bazarı İranda ən məşhur ticarət mərkəzlərindən biridir. Bura həm də ən ucuz bazar kimi tanınır. Bazarı biz də gəzdik, qiymətlər ucuz olmaqla yanaşı, bolluq diqqəti cəlb edir. Amma Məşhəd bazarını ən maraqlı edən ordakı insanlardır. Təbrizli Seyid Məhəmməd uzun illərdir Məşhəddə yaşayır, ancaq nəinki dilini, hətta ləhcəsini qoruyub saxlayıb. Deyir ki, atası din alimi olub və Məşhəddə yaşadığı üçün onlar da uşaqlıqdan bura köçüblər. 

Seyid Məhəmməd ticarətçi olsa da, İranda məşhur olan işi var: İmam Rzanın (ə) hərəmində xidmətçi kimi çalışır. İranda məşhur insanlar, dövlət xadimləri bəzi vaxtlarda Məşhədə gedərək İmam Rzanın (ə) hərəmində xidmətçi kimi çalışır, insanlara qulluq edir. 

Seyid Məhəmməd də ticarət işi ilə yanaşı, həm də hərəmdə xidmət edir. Bizə də ordan gətirdiyi güllərdən hədiyyə etdi, təbrizli qonaqpərvərliyi ilə özünün dediyi kimi, 7 qatışıqdan olan müalicəvi çayından verdi. Və məşhur adətini dükanda olan hər kəsə tətbiq etdi. 

Son illərdə Yaxın Şərqdə və müsəlman dünyasını saran terror və müharibələr fonunda İranı "sabitlik adası” adlandırmaq olar. İqtisadi embarqoların gətirdiyi sıxıntılar nəzərə alınmazsa İran hazırda sabit, inkişaf edən ölkədir. 

Ancaq müharibələrin izləri uzaq Məşhədə də gedib çıxıb. Hərəmin yaxınlığında qurulan stend Yaxın Şərqin savaş gedən ölkələrinə maddi yardım toplamaq məqsədi daşıyır. Küçələrdə və dükanlarda isə son müharibə şəhidlərinin və Yaxın Şərq savaşlarının əfsanəvi komandiri, general Qasim Süleymaninin fotolarını görmək olur. 

İran Qərblə barışsa da, Qərb texnologiyasına qarşı ehtiyatlılıq qalır. İranda internet hələ də ciddi senzuradan keçir. Xüsusi internet filtirləri olmasa, bir çox saytlara, o cümlədən facebooka daxil olmaq hələ də mümkün deyil. Filtrlər isə hökumətin yasaqladığı sayt və məlumatları bloklayır. Ümumilikdə isə internet xeyli zəifdir, oteldə belə internetdən istifadə müşküldür. 

Məşhəddə iki gün qaldıq və növbəti səfər ünvanımız İslamın böyük şəxsiyyəti İmam Əlinin (ə) dəfn olunduğu Nəcəf şəhəri idi. Məşhəd Hava Limanında qarşılaşdığım iraqlı yazarla son durum müzakirəsini çıxsaq, xüsusi bir hadisə olmadı və təyyarəmizin kapitanı "Nəcəf Əşrəf” şəhərinə xoş gəlmisiniz dedikdə qəribə hisslər yaşadıq. İmam Əli (ə) sağlığında Nəcəfdə yaşamasa da, indi hər kəs "təpəliklər diyarını” İmamlar atasının şəhəri kimi tanıyır. Hava limanında isə axşam olmağına baxmayaraq 40 dərəcə qovurucu isti bizi gözləyirdi...