Referendumdan sonra nə olacaq?- inqilabi iqtisadi və siyasi proqram hazırdır

Azərbaycan iqtisadiyyatının neftdən qeyri-neft sektoruna keçirilməsinin çətinliklərini əlbəttə ki, xalq hiss etməkdədir və bunu iqtidar təmsilçiləri də etiraf edirlər. Amma onu da unutmaq lazım deyil ki, neftdən asılı bir sıra ölkələrdə (bu, xüsusilə əhalisi az qala xarici yardımlarla dolanmağa möhtac qalan Cənubi Amerika ölkələrinə aiddir) iqtisadi böhranlar xalqı küçələrdə hakimiyyət əleyhinə aksiyalara məcbur edib. Bir vaxtlar neftin dünya bazarında satış qiymətinə arxalanıb Amerikaya belə meydan oxuyan Venesuelanın indi xaricdən hətta ərzaq yardımlarına möhtac qalmasını da unutmamalıyıq.

Azərbaycan hakimiyyəti neftin qiymətinin kəskin ucuzlaşması ilə yaranmış vəziyyətdən seytnota düşmədi, əksinə məhz prezident İlham Əliyevin vəziyyəti düzgün və vaxtında qiymətləndirməsi, Nazirlər Kabinetinin toplantılarında sərt xəbərdarlıqları nəticəsində "mürgüləmiş və arxayınlaşmış” komanda yeni dövrə kökləndi. İqtisadi islahatlara əngəl olan, sahibkarları soyan ən odioz nazir komandadan uzaqlaşdırıldı, xanimanı dağıdıldı. Bunların sırasında ölkədə korrupsiyaya qarşı mübarizə də var ki, bunun nəticələrini ilk növbədə sahibkarlar hiss etdi.

Prezidentin iqtisadi proqramlar paketi əslində Azərbaycanın yeni inkişaf modelidir. Uzun illər həm yerli sahibkarların, həm xarici investorların yolunda ciddi əngəl olan gömrükdəki dəyişikliklər, ölkənin kənd təsərrüfatı potensialının yüksəldilməsi-neftin unutdurduğu üzümçülük, tütünçülük və pambıqçılıq kimi sahələrin yenidən inkişaf etdirilməsi üçün atılan addımlar xüsusilə qeyd edilməlidir. Oliqarxların işğal etdiyi yararlı torpaqların yenidən əkin-biçin üçün kəndliyə qaytarılması prosesi də davam edir. Prezidentin bu sahədə qətiyyəti, torpaq islahatlarına dəstəyinin ifadəsi kimi ötən həftə özünün şəxsən pambıq tarlasına getməsi də yalnız sıradan bir səfər proqramı kimi dəyərləndirilməməlidir. İlham Əliyev, dəfələrlə qeyd etdiyimiz kimi, bu çətin iqtisadi dövrdə Azərbaycanla bərabər, həm də bütün komandanın xilası üçün çalışır.

***

"McKinsey & Company”bundan öncə də Azərbaycanda Dünya Bankı ilə birlikdə informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının qiymətləndirilməsini aparıb. Məlumatda deyilir ki, "McKinsey & Company” iqtisadi inkişaf naziri Şahin Mustafayevin rəhbərlik etdiyi iqtisadi komanda üzvləri ilə birgə ölkə iqtisadiyyatının 2025-ci ilə qədər və sonrakı illər üçün "yol xəritəsi”nin işlənməsinə cəlb edilib. Bu barədə bir müddət əvvəl nüfuzlu "Financial Times” da yazıb.

***

"Yeni Müsavat”a çatan məlumatlara görə, ilk növbədə qanunların icrasına nəzarət edəcək mərkəzi hakimiyyəti möhkəmlətmək nəzərdə tutulur ki, bu da konstitusiya dəyişikliklərində öz əksini tapıb. Bildirilir ki, referendumdan sonra yaradılacaq vitse-prezidentlik institutunun əsas vəzifələrindən biri məhz bu islahatların aparılmasına nəzarəti həyata keçirəcək.

Yəni 1-ci vitse-prezident əsas etibarilə iqtisadi komandanı kurasiya etməklə, islahatların həyata keçirilməsinə təhkim olacaq. Diqqət etsək, dövlət başçısı son çıxışlarında bütün sahələrdə islahatların dərinləşmə zərurətini qeyd edərək, şəffaflığın təmin edilməsinə nəzarətin daha da gücləndirilməli olduğunu vurğulayır. Vitse-prezidentlik postlarının yaradılması klassik mənada prezidentin səlahiyyətlərinin bölgüsü kimi deyil, komandanın çətin dövrdə məsuliyyətinin daha da artırılması kimi izah oluna bilər. Nazirlər Kabinetinin iqtisadiyyatın bütün sahələrini əhatə edəcək geniş proqramı həyata keçirmək gücündə olmadığını iqtidar təmsilçiləri də, deputatlar da dilə gətirirlər.

Bu da daha geniş bir sahədə-xüsusilə iqtisadi islahatların əngəllənməsinə şərait yaradan qanunların, nazirliklərin qanunsuz müdaxilələrinin, məhkəmə-hüquq sisteminin təkmilləşdirilməsini əhatə edir. Ölkədəki siyasi münasibətlər sistemində köhnəlmiş metodologiya siyasi islahatlar sayəsində aradan qaldırılmalı, müxalifətin fəaliyyəti üçün dar meydan genişləndirilməlidir. Təsadüfi deyil ki, referendumdan sonra Milli Məclisə yeni seçkilərin keçirilməsi barədə məlumatlar son günlər daha da intensivləşib.

Azərbaycan hakimiyyəti yaxşı anlayır ki, ölkəmizin daxil olduğu regiondakı gərgin siyasi vəziyyət tezliklə aradan qalxmayacaq, Qərbin "daxili məsələlərə” müdaxilə imkanları artacaq. İqtisadiyyatı yeni hamar inkişaf modelinə çıxarmaq üçün isə Azərbaycanın daxilində siyasi münasibətlərdə yumşalma gərəkdir. Mümkündür ki, məhz yeni parlamentin formalaşmasında 2010-cu ildəki israr aradan qaldırılsın, ənənəvi müxalifətə sözünü demək üçün meydan verilsin.

***

Nəhayət, iqtisadi və siyasi islahatlar üçün mühüm olan yeni komanda haqda. Referendumdan sonra Nazirlər Kabinetinin buraxılması haqda danışılsa da, bəzi ekspertlər bunu real hesab etmirlər. Amma böyük ehtimalla artıq sentyabrdan sonra bir sıra rəhbər şəxslərin komandadan uzaqlaşdırılacağı qaçılmaz olacaq. Əvvəla, mərkəzi hakimiyyətdə vitse-prezidentlik institutu yaradılmaqla bəzi "köhnə”lərlə vidalaşmaq lazım gələcək. Mümkündür ki, bir sıra komitə və üç-dörd nazirlik, ümumiyyətlə, ləğv olunsun və ya birləşdirilsin. Bu dalğada isə əsasən işinin öhdəsindən gələ bilməyən nazirlər görəvdən uzaqlaşdırılacaqlar.